Zo overleeft jouw bedrijf een economische crisis

Financiële zware tijden zijn echter niet iets nieuws of unieks: de afgelopen decennia zien we dat de economie met een golfbeweging gaat: van economische groei (hoogconjuctuur) naar economische crisis. Het is dus verstandig je voor te bereiden, ook als het nu goed gaat met je bedrijf. Hoe overleef je een economische crisis en hoe bouw je weer op? Wij bekeken hoe de overheid ons hier doorheen helpt, hoe bedrijven financiële zware tijden doorstonden en wat je kunt doen om je bedrijf te beschermen.

Wat veroorzaakt een crisis?

Om te weten wat je kunt doen om je tegen een crisis te weren, is het eerst belangrijk om te weten wat een crisis veroorzaakt en wat banken en overheden kunnen doen om de schade te beperken. In het boek The General Theory of Employment, Interest and Money (1936) schreef econoom John Maynard Keynes al dat de overheid kan helpen om door een recessie te komen.

Wat is de basis van een crisis?

Het koopgedrag van consumenten en bedrijven beïnvloed de economie voortdurend. De theorie van Keynes stelt, even makkelijk gezegd: Als je 1 euro hebt en je koopt daarmee een broodje van de bakker, dan heeft de bakker 1 euro om een vis te kopen voor lunch en de visser heeft 1 euro om bij jou een glas jus d'orange te kopen. Zo is de euro dus weer terug bij jou, die je weer kunt uitgeven. Als de bakker besluit om maar 0,50 uit te geven bij de visser, heeft die minder geld en kan misschien jouw glas jus d'orange niet betalen. Natuurlijk is het een stuk ingewikkelder, want je hebt allerlei kosten, maar ook invloeden als accijnzen, invoerrechten, rente en ga zo maar door.

Rampen

Eén van de oorzaken van een crisis is een (natuur)ramp. In 2023 werd Turkije bijvoorbeeld getroffen door zware aardbevingen, met veel doden en schade als gevolg. Keytradebank legt uit dat 16% van de beroepsactieve bevolking in dat gebied werkte. Het gebied was vooral actief in landbouw (14% van het land) en textielnijverheid (11% van het land), wat betekende dat deze productie stopte, dus deze producten werden duurder (dankzij een verschuiving van vraag/aanbod). Ook verloren veel mensen hun huizen, hun bedrijven, wat allemaal opnieuw opgebouwd moet worden. Dit zorgt wel voor een tijdelijke boost in de bouw en bij meubelmakers, maar volgens Keytradebank (gebaseerd op onderzoek) is deze boost kleiner dan het verlies.

Dit is niet gek, als je bedenkt dat de mensen nu hier geld aan moeten besteden en nu dit geld niet kunnen uitgeven aan andere dingen, waardoor andere sectoren verlies lijden.

Kortom: (natuur)rampen zorgen voor economisch verlies.

Leningen

Je kent deze slogan wel: Geld lenen kost geld. Dit was tijdens de kredietcrisis zeker waar. Dit betekende dat grote investeringen in bedrijven werden uitgesteld, maar ook op consumentgedrag had het invloed. Je kunt niet lenen als de (maandelijkse) lasten te hoog zijn. Dat heeft dus als gevolg dat mensen geen dure aankoop gingen doen, omdat het geld er niet was. Dit heeft dus weer als gevolg dat de bedrijven minder omzet maakten en zelf ook minder geld konden uitgeven. Dit is dus een neerwaartse spiraal.

Gelukkig hebben we veel geleerd van de kredietcrisis. Europa was vlak voor de coronacrisis op een goed niveau qua economie. De leningen waren fors naar beneden gegaan en soms hoorde je zelfs over negatieve rente: je kreeg geld toe om te lenen! Dit hielp ons heel erg tijdens de coronacrisis, want daardoor hadden we een goede basis.

Ook de Europese Centrale Bank (ECB) helpt ons om een financiële crisis te beperken. Zo schreef Christine Lagarde (president van de ECB) dat de hulp van de bank belangrijk is. Met verschillende middelen zorgen de ECB en de overheden ervoor dat de nationale banken de rentes niet te ver omhoog gooien. Dit zorgt er dus voor dat je als bedrijf leningen kunt afsluiten en de consument nog steeds aankopen kan blijven doen.

Een lage rente zorgt er ook voor dat sparen minder aantrekkelijk is. Een spaarrente van 0,01% spoort mensen niet aan om op het geld te storten en spoort aan om uitgaven te blijven doen.

Financiële bubbel

Eén van de problemen van de kredietcrisis was de financiële zeepbel. Dit is wanneer er zo veel vraag is, dat prijzen blijven stijgen, tot opeens niemand het meer kan betalen en uit het niets de vraag volledig weg is: de gebarsten bubbel. Ook zorgt een stijgende prijs voor een verkeerde prijs/waarde-verhouding. Dit is niet iets nieuws en zie je veel terug in de geschiedenis. In de kredietcrisis zorgde dit ervoor dat mensen een duur huis hadden gekocht (tijdens de bubbel), maar deze met verlies verkochten (na het barsten van de bubbel). 

Daarom waren de economen in 2018/2019 bezorgd om de lage rentes. We gebruiken even de huizenmarkt als voorbeeld. Er wordt gesproken over een oververhitting van de huizenmarkt wanneer: koopprijzen stijgen, er schaarste aan woningen is en er veel concurrentie is voor kopers. Door de coronacrisis daalde de vraag naar huizen, een grote uitgave doen was namelijk eng. In maart 2020 zag Makelaarsland al dat er meer huizen op de markt kwamen, dan er verkocht werden. Dit leidde tot een tijdelijke daling in huizenprijzen. Je ziet dus: in tijden van crisis vinden mensen het eng om grote aankopen te doen. Dit zie je ook terug in het consumentenvertrouwen, dat door het CBS bijgehouden wordt.

Zo hebben bedrijven financiële zware tijden overleefd

Het is interessant om te kijken naar hoe andere bedrijven zwarte financiële tijden hebben doorstaan, want hieruit kunnen we leren. Denk aan de nasleep van een natuurramp, waarbij ook de meeste bedrijven maanden stil hebben gelegen, of tijdens economische crisissen. Wij hebben een aantal voorbeelden waar we wat van kunnen leren.

Soyasaus

In maart 2011 werd Japan getroffen door een tsunami. Op dat moment bestond het bedrijf Yagisawa Shoten Co. al meer dan 200 jaar, maar werd letterlijk met de grond gelijk gemaakt. Dit was een soyasaus-bedrijf en eigenaar Michihiro Kono zei al direct na de ramp tegen the Guardian: “Om nog 200 jaar door te blijven gaan, moeten we ons aanpassen”. Het kan jaren duren tot soyasaus klaar is om verkocht te worden, omdat het net als wijn moet rijpen. Daarom verkocht het bedrijf vlak na de ramp eerst soyasaus van een andere fabriek, tot het zelf weer de fabriek opgebouwd had, twee jaar later. Om de fabriek weer op te bouwen heeft het bedrijf crowdfunding gebruikt, schrijft Pri.org. Om te innoveren besloot het bedrijf ook het assortiment uit te breiden met onder andere t-shirts. Ook heeft het bedrijf in 2018 ijs uitgebracht met de smaak van soya.

Kortom, hoe heeft dit bedrijf zich door de crisis heen geslagen? Door tijdelijk andere producten aan te bieden via een leverancier, door financiële steun en door innovatie van producten. 

Technologie

Tijdens een doorsnee recessie is het normaal om te bezuinigen op aankopen zoals technologie. Tijdens corona was dit niet het geval, omdat veel mensen thuis konden werken. Maar hoe hebben verkopers van technologie de voorgaande crisissen doorstaan?

Fastcompany.com heeft een artikel hierover geschreven, met eigen ervaringen. De schrijver hiervan werkte tijdens een recessie bij Intel en vroeg de CEO van toen (Paul Otellini) wat hij over de recessie dacht. Otellini gaf aan dat recessies komen en gaan, als eb en vloed. Daarom legde hij onderzoek en productontwikkeling niet stil of op een lager pitje, zoals sommige bedrijven deden. Het tegenovergestelde deed hij: er werd juist meer geïnvesteerd in het ontwikkelen van de producten, zodat deze beter waren dan die van de concurrent wanneer de markt weer een stuk beter was.

Kortom: Intel deed er alles aan om op de concurrent voor te lopen na de recessie.

Bloemist

In Nederland zijn bloemen een belangrijke handel en tijdens de coronacrisis werden twee kanten gezien: de bloemenkwekers hadden moeite om de bloemen te verkopen, maar bloemisten hadden het juist druk met alle planten die gekocht werden. Bedenk je dat in Nederland veel bloemen gekweekt worden voor export en voor shows. In veel landen waren bloemisten dicht, zoals in België. TV Oost (België) schatte een verlies van wel 135 miljoen euro in België alleen. 

Vervoersbedrijf Red Je Pakketje kreeg hier ook lucht van en startte het bedrijf Red Je Boeketje. Via deze website kon je bloemen bestellen en naar (eenzame) ouderen sturen (deze site is inmiddels offline). De bloemen worden zo van de prullenbak gered. 

Tien jaar geleden hadden bloemenverkopers in Amerika het ook lastig, tijdens The Great Recession. In 2011 vertelden bloemisten in Crain’s New York hoe zij deze tijd overleefden. Een van de genoemde punten is het persoonlijke contact met de klant. Door de klant een persoonlijke ervaring te geven, bleven de klanten bij de bloemisten komen, in plaats van de supermarkten. Ook hebben bepaalde bloemisten besloten om samen te werken. Als bijvoorbeeld iemand in de winkel komt en een boeket wilt sturen naar diens moeder in een andere plaats, zorgt de bloemist ervoor dat de plaatselijke bloemist een boeket aflevert in die andere plaats.

Luxeproducten

Tijdens een crisis is het makkelijk om op kleding, make-up en andere beautyproducten te besparen. In 2008 schreef The New York Times dan ook dat zowel merken, als verkopers het somber inzagen. Hoe hebben retailers het overleefd?

In 2004 werd het merk Tory Burch opgericht, bijvoorbeeld. Het bedrijf bestond amper toen de recessie aanbrak. Zoals Luxurysociety.com schreef, heeft Tory Burch het voor elkaar gekregen om juist te groeien tijdens de crisis, vooral door online marketing te gebruiken.

Doorgaans doen lipsticks het goed tijdens een crisis en er is zelfs de term lipstick index ontstaan. De gedachte hierachter is dat lipsticks tijdens een recessie meer verkopen, omdat dit goedkoper is dan schoenen of kleding. Sinds de jaren 2010 is er ook sprake van de nail polish index omdat nagellak en nail art populariteit won. De drang om er goed uit te zien verdwijnt dus niet, maar er wordt voorkeur gegeven aan goedkopere productgroepen.

Toerisme benodigdheden

Omdat we tijdens de coronacrisis ons huis niet uit mogen, had vooral de toerismebranche een keiharde klap gekregen. Daarom is het interessant te kijken naar hoe deze branche rampen overleefd. 

Wie kent de koffers van Samsonite nou niet? Dit bedrijf had echter bijna niet meer bestaan. Net voor de crisis van de jaren 1930 had het bedrijf een tweede fabriek geopend. Om het hoofd boven water te houden, ging het bedrijf vooral nummerborden en zandbakken verkopen, schrijft Sprout in het artikel ‘Zo werd Samsonite groot’. Echter, het bedrijf bleef zich op de koffers richten, door vooral de kwaliteit van de koffers te benadrukken. In een marketingcampagne stonden vijf volwassen mannen op één koffer (met behulp van een plank) om de stevigheid te benadrukken.

Kortom: Samsonite heeft kunnen voortbestaan door tijdelijk andere producten te verkopen, maar ook door zich op kwaliteit te richten en zich zo van de concurrentie te onderscheiden.

Fietsen en auto’s

Fietsen werden tijdens de coronacrisis aangeraden als vervoersmiddel. Uit het artikel ‘Fietsenmakers: 'Dringende reparaties moeten ook tijdens coronacrisis kunnen'’ van Bruzz blijkt ook dat fietsenmakers geen angst hebben: onderdelen en reparaties blijven nodig. In De Ondernemer vertelde de eigenaar van familiebedrijf Kruitbosch ook dat tijdens de crisis van een decennium geleden klanten toch fietsen bleven kopen.

De autobranche ziet echter wél een harde daling tijdens crisissen. Duitsland Instituut schreef zo dat sommige bedrijven zelfs hun winst met 92% zagen dalen tijdens de economische crisis van rond 2008. In 2009 besloot de Duitse regering om in te grijpen in de automotive industrie waardoor de verkoop weer steeg. 

Zonder de hulp van de regering had deze branche het dus een stuk zwaarder te verduren gehad. 

Tips: Zo overleeft jouw bedrijf een economische crisis

Let op: Niet alle tips zijn even makkelijk uit te voeren. Per bedrijf en/of sector ligt het er dus aan of de tip reëel is.

1. Liquiditeit

Tijdens een crisis gaat het niet meer om: Hoe maken we meer winst? Maar om: Hoe kunnen we onze rekeningen blijven betalen? Je maakt altijd kosten, al is het je personeelskosten, internet, elektriciteit of
je boekhouder bijvoorbeeld. Het gaat in een crisis om overleven, dus is liquiditeit erg belangrijk.

Liquide middelen zijn de bankrekeningen waar direct geld vanaf gehaald kan worden, dus waar de directe kosten van betaald worden. Denk maar aan het Engelse woord 'liquid', vloeibaar. 

Als je bedrijf liquide is, kun je dus je rekeningen betalen, inclusief de rente voor lopende leningen. 

Als je helemaal op veilig wilt spelen, ook als er geen crisis is, is het dus verstandig om altijd wat geld op de rekening te houden en het betalen van je rekening niet af te laten hangen van één project of bestelling.

Vooral als ZZP’er kan het zijn dat je van alles naar niets gaat, ook doordat je bijvoorbeeld een been breekt of dergelijke. Daarom is het handig om altijd een buffer te hebben. 

Hoeveel maanden aan extra geld je moet hebben, ligt aan jouw onderneming, maar het is handig om minstens 3 maanden te kunnen overleven zonder of met een lager inkomen. Sommige experts spreken zelfs van 6 maanden of zelfs een jaar.

2. Inkomen

Na liquiditeit, is het verstandig om het over het inkomende geld te hebben.

Zorg ervoor dat je klant jou altijd op tijd betaalt, ook als het geen crisistijd is. Als je de klant goed kent of de klant heeft een aangrijpend verhaal, dan ben je al snel geneigd om te zeggen: “Ik geef je een week uitstel”. Dit is makkelijk gezegd, maar uiteindelijk kan je daardoor in de problemen raken, vooral als dit om grote bedragen gaat of meerdere klanten. Leg aan je klant uit dat het voor jou net zo belangrijk is om op tijd je geld te krijgen, maar vooral: maak goede afspraken vóór de aankoop!

Verder is het belangrijk om een constante stroom van inkomen proberen te behouden. Soms is het nodig om je assortiment dus iets aan te passen. Tijdens de coronacrisis hadden bepaalde supermarkten bijvoorbeeld een tekort aan wc-papier en kozen ervoor om een ander merk in te kopen, dat wel snel leverbaar was.

3. Uitgaven

Dit ligt misschien voor de hand, maar het is handig om eraan herinnerd te worden.

Doe geen onnodige aankopen: dit klinkt misschien heel logisch, maar soms lijken aankopen belangrijker dan ze echt zijn. Heb je echt iemand nodig om iets te vertalen, of heb je de kennis in huis? Moet iedereen echt die dure koffie drinken, of kan iedereen ook goedkopere koffie drinken? Welke softwarelicenties hebben we en hebben we die allemaal nodig?

Betaal je rekeningen niet veel te vroeg, maar gewoon netjes op tijd. Tijdens een crisis kunnen rentes omhoog gaan. Dit helpt jou natuurlijk, als je geld spaart. Ook geeft dit een goede buffer, mocht je
onverwachts toch een uitgave doen omdat iets kapot is gegaan. Zo heb je de tijd om het inkomen te genereren om toch je rekeningen te kunnen betalen én het kapotte onderdeel te vervangen, zonder
dat je hoeft te lenen. Want zoals ze altijd waarschuwen: Lenen kost geld!

4. Leveranciers

Tijdens of vlak voor een crisis is het belangrijk om goed met je leveranciers te onderhandelen en rond te kijken welke leveranciers je verder kunnen helpen.

Het is ook verstandig om meer dan één leverancier te hebben. Tijdens financiële zware tijden kan het namelijk gebeuren dat bedrijven niet meer kunnen voortbestaan, dus misschien ook jouw leverancier. Ook kan het zijn dat je leverancier in een land is, dat tijdelijk niet aan jou kan leveren, of dat invoerrechten omhoog gaan. Dan is het handig dat je al een andere leverancier klaar hebt staan.

Bij punt 8 gaan we verder in op samenwerken, maar ook hier willen wij dit even aanstippen: soms is het voordeliger om met een concurrent samen in bulk te kopen. Zo kun je bijvoorbeeld staffelkorting krijgen van je leverancier, zonder dat je zelf zo’n grote aankoop hoeft te doen.

5. Voorraadmanagement

Het is ook verstandig om nog eens naar je voorraadmanagement te kijken. Waarin kun je efficiënter zijn? Waar verlies je geld en/of tijd?

Denk ook na over wat je op voorraad hebt en wat niet. Welke producten zullen er populair zijn de komende tijd? Toen de wereld nog in de ban was van het coronavirus, was het misschien niet zo verstandig om je te focussen op vakantieproducten, bijvoorbeeld.

Echter, je moet ook niet vergeten dat er een einde komt aan de crisis, dus kijk ook al vooruit. Welke producten gaan er populair worden in de toekomst?

Soms wordt een dropshipper aangeraden, maar lees je eerst goed in voor je daaraan begint.

6. Heropen wat je heropenen kan

Heeft je productie een tijd stilgelegen? Kun je niet alles leveren wat je wilt? Wacht niet tot je hele winkel terug is op het oude niveau, maar ga vooral zo snel mogelijk (weer) open. Zo zorg je ervoor dat geld binnenkomt, maar dit geeft ook een signaal naar de klanten: je bent er nog. Ze hoeven geen alternatief te vinden voor jouw winkel.

Denk ook na over het innoveren van je bedrijf: wat past bij je assortiment wat je nog niet hebt, maar wat nu wel leverbaar is? Denk ook na over de producten die belangrijk worden nadat alles weer open is.

Soms vergt het heel veel creativiteit om te innoveren. Denk bijvoorbeeld aan de lopende band: dit product is in veel verschillende branches toepasbaar. Bijvoorbeeld voor de bagageband op het vliegveld, maar ook bij de sushibar! Ooit was er iemand die dacht “Dit product kan ook in een andere branche gebruikt worden”. Zo worden er nieuwe doelgroepen aangesneden.

Hierbij is dus ook de tip: focus op wat je hebt, niet wat op wat je hebt verloren. Natuurlijk is de situatie allesbehalve fijn, maar probeer je energie vooral te steken in de producten die je nog kunt verkopen en alles wat je nog hebt.

7. Marketing

Stop niet met marketing, maar ga juist slim om met je marketingbudget. In tijden van crisis wil je juist dat mensen bij je gaan kopen, dus laat zien dat je er bent. 

Gelukkig zijn er tegenwoordig veel gratis of goedkope manieren om je webshop te promoten. Denk hierbij aan alle verschillende social media voor verschillende doelgroepen. Denk bijvoorbeeld aan LinkedIn, Instagram, Facebook of TikTok.

Een goedkope manier van social media-promotie is door user-generated content te gebruiken. Moedig je klanten aan om een foto te plaatsen met jouw producten, of gebruik de beoordelingen die ze achterlaten in een leuk social media-bericht.

Trusted Shops heeft een tool waarmee je met enkel een paar klikken een social media-bericht maakt van je beoordeling, die je makkelijk en snel kunt publiceren. De Social Media Creator is gratis voor alle betalende Trusted Shops-klanten.

Let in deze tijd op je marketingbudget. Denk hierbij aan je costs-per-click voor je advertenties: hoe kun je deze verlagen? En waar kun je gratis of goedkoop promotie maken?

Als je via de zoekmachine van Google en via Google Shopping advertenties hebt, is het verstandig om sterrenbeoordelingen toe te voegen. Hierdoor trekken ze meer aandacht en worden ze eerder als betrouwbaar ingeschat. Met Google-integratie van Trusted Shops worden je beoordelingen (zowel van je shop als je producten) automatisch doorgestuurd naar Google.

8. Werk samen

Waarschijnlijk zit iedereen in jouw branche in dezelfde situatie als jij. Probeer dan ook samen te werken om sterker te worden. Niet alleen met concurrenten, maar alle vormen van samenwerking zijn mogelijk. Ook hierbij is het belangrijk om vooral creatief te zijn. Verkoop jij haarproducten? Bel de lokale kappers voor een samenwerking, bijvoorbeeld. Zo kunnen jullie elkaar helpen.

Ook kun je samenwerken door samen met een ander bedrijf een grote hoeveelheid van een product in te slaan bij een leverancier. Hierdoor kun je bijvoorbeeld staffelkorting korting krijgen, waardoor je inkoopprijs lager is.

Daarnaast kun je misschien de kleinere bedrijven helpen door juist bij lokale bedrijven in te kopen. Dit is ook nog goed voor het milieu!

9. Klanten en shoppers

Vergeet je klanten niet. Zorg ervoor dat je ze goed informeert, wat de stand van zaken dan ook is. Ga je weer open? Laat het aan iedereen weten! Helpen je klanten je op één of andere manier? Laat het aan iedereen weten hoe dankbaar je bent!

Blijf zo persoonlijk mogelijk jouw klanten helpen en laat de klant zien wie jij bent. Als de eigenaar van een bedrijf zich niet verstopt achter het merk, maar het gezicht laat zien, hebben de klanten het gevoel dat je veel betrouwbaarder bent.

Verder is het erg belangrijk dat shoppers jou vertrouwen. Zorg er dus voor dat je vertrouwenselementen gebruikt. Verzamel echte beoordelingen van echte klanten en toon deze op je site. Vergeet hierbij niet de productbeoordelingen, zodat shoppers precies weten wat ze krijgen. Dit voorkomt ook retouren!

Ook helpt een onafhankelijk keurmerk met kopersbescherming, zodat de klant weet dat je een echte webshop hebt en dat ze hun geld niet kwijtraken.

10. Automatisering

Het is verstandig om bepaalde dingen te automatiseren, zodat je personeel meer tijd heeft om zich te richten op innovatie.

Bijvoorbeeld je een bestelbevestiging die automatisch gestuurd wordt, of dat de order automatisch doorgestuurd wordt naar je magazijn. Ook kun je via verschillende systemen automatiseren dat het verzendetiket aangemaakt wordt.

Denk verder ook aan het deels automatiseren van je klantenservice door een chatbot te gebruiken. De huidige AI-bots kunnen veel van je vragen opvangen!

Ook kun je het reageren op beoordelingen deels automatiseren. Met de AI-tool de Smart Review Assistant van Trusted Shops kun je met één klik je beoordelingsteksten samenvatten en een unieke beoordeling genereren. Volgens onze klant Bergzeit bespaarden ze 50% van hun tijd hiermee.

11. Houd de cijfers in de gaten

Dit is voor zowel tijdens een crisis, als erbuiten: houd altijd je cijfers in de gaten. Welke producten verkoop je veel? Wat verkoop je minder? Welke advertentie werkte beter en kost minder geld? Wat is de Media Impact Value van je advertenties?

Ook is het verstandig dat je analyseert wat klanten van je bedrijf en je producten zeggen. Ook beoordelingen met 5 sterren kunnen feedback bevatten waarmee je jouw bedrijf kunt blijven verbeteren.

Want ten aller tijden geldt: klanten geven om kwaliteit. Daarmee zorg jij ervoor dat klanten niet alleen een eerste beoordeling plaatsen, maar blijven terugkomen.

Met de Sentimentanalyse van Trusted Shops hoef je geen moeilijke spreadsheets te maken. In een gebruiksvriendelijk dashboard kun je zien wat de positieve trends zijn en waar je extra aandacht aan moet besteden.

12. Blijf gezond

De belangrijkste tip is misschien: blijf gezond. Zowel voor je bedrijf, als de mensen die bij je werken en jijzelf.

Zorg dat de balans tussen werk en persoonlijk leven gezond is. Bel je personeel niet na werktijd, als het op zich kan laten wachten, maar werk zelf ook niet na werktijd. Zorg dat de werkdruk goed is en als er te veel werk is per persoon, kijk welk project uitgesteld kan worden.

Als je overspannen bent, ben je minder effectief en je loopt het gevaar dat iemand langdurig thuis komt te zitten. Dit helpt niemand!

Kortom

Om een crisis te overleven is het belangrijk om te blijven innoveren en om je tijdelijk aan te passen aan de situatie, zodat je later weer op je belangrijkste product kan focussen. Ook is de invloed van de overheid belangrijk, omdat deze ervoor kan zorgen dat de economie als geheel, maar ook specifieke branches te redden met steun. Daarnaast blijft het belangrijk om je klant een persoonlijke ervaring te geven, zodat diegene trouw aan jouw bedrijf blijft.

Het is belangrijk om niet alleen te kijken naar nu, maar ook te blijven ontwikkelen voor ná de crisis. Crisissen komen en gaan, als een golfbeweging. Het belangrijkste is om tijdens de crisis te overleven, zodat je na de crisis weer kan groeien.