De Digital Markets Act: Eerlijke concurrentie online

De digitale markt heeft de afgelopen jaren ingrijpende veranderingen ondergaan, waarbij een kleine groep grote technologiebedrijven, vaak aangeduid als 'Big Tech', het landschap domineert. Deze concentratie van macht heeft zorgen gewekt over eerlijke concurrentie, innovatie en consumentenbescherming. Als reactie hierop heeft de Europese Unie de Digital Markets Act (DMA) ingevoerd, een uitgebreid regelgevend kader dat tot doel heeft een gelijk speelveld te waarborgen in digitale markten.

De DMA is een hoeksteen van de strategie van de EU om eerlijke concurrentie te bevorderen en monopolistische praktijken in de digitale economie te voorkomen. Door strikte verplichtingen op te leggen aan dominante spelers, ofwel 'poortwachters', probeert de DMA anti-competitief gedrag te beteugelen en transparantie te vergroten, wat ten goede komt aan bedrijven, consumenten en de markt als geheel.

📷 titelafbeelding: Shutterstock/SuPatMaN

Wat is het verschil tussen de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act?

De Digital Markets Act (DMA) maakt deel uit van een breder wetgevingspakket dat door de Europese Unie is ingevoerd, naast de Digital Services Act (DSA). Hoewel beide wetten gericht zijn op het reguleren van de digitale ruimte, richten ze zich op verschillende aspecten van het online-ecosysteem.

De DSA richt zich voornamelijk op de veiligheid en beveiliging van de digitale omgeving. De belangrijkste doelstellingen zijn onder andere het snel verwijderen van illegale inhoud, het beschermen van fundamentele gebruikersrechten en het vergroten van de transparantie rondom digitale diensten. In wezen moderniseert de DSA de regels voor online platforms om een veiliger internet voor gebruikers te creëren.

De DMA daarentegen richt zich op de concurrentiedynamiek binnen de digitale markt. Het richt zich op de grootste en meest invloedrijke digitale platforms, de zogenaamde 'poortwachters', en legt verplichtingen op om ervoor te zorgen dat deze dominante spelers hun marktmacht niet misbruiken. Door poortwachters te reguleren, probeert de DMA anti-competitieve praktijken te voorkomen die kleinere bedrijven kunnen schaden en de keuzevrijheid van consumenten kunnen beperken.

De DMA in de context van het mededingingsrecht

De DMA vult het traditionele Europese mededingingsrecht aan door in te spelen op de unieke uitdagingen die digitale markten met zich meebrengen. Historisch gezien heeft de EU vertrouwd op wetten zoals Artikelen 101 en 102 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) om eerlijke concurrentie te waarborgen. Deze wetten zijn bedoeld om te reageren op anti-competitief gedrag, zoals kartels of machtsmisbruik, nadat overtredingen hebben plaatsgevonden.

• Artikel 101 VWEU verbiedt overeenkomsten of praktijken tussen bedrijven die de concurrentie beperken, zoals prijsafspraken of marktverdeling.
• Artikel 102 VWEU richt zich op het misbruik van dominante posities, zoals het opleggen van oneerlijke prijzen of het uitsluiten van concurrenten.

Hoewel deze wetten effectief zijn gebleken in traditionele markten, brengen digitale markten nieuwe uitdagingen met zich mee. De reactieve aard van Artikelen 101 en 102, die pas ingrijpen nadat anti-competitief gedrag is geïdentificeerd, schiet vaak tekort in snel veranderende digitale markten waar dominante platforms hun macht snel kunnen verankeren.

De DMA neemt een proactieve benadering door regels vast te stellen die schadelijke praktijken voorkomen voordat ze plaatsvinden. In plaats van te wachten op overtredingen, stelt de DMA duidelijke verplichtingen voor poortwachters, waarbij van hen wordt geëist dat ze opereren op manieren die concurrentie en innovatie bevorderen.

Marktmacht en monopolie dynamiek

De DMA behandelt de economische theorieën die ten grondslag liggen aan marktmacht en monopolie dynamiek in digitale markten. Veel digitale markten vertonen een 'winner-takes-all'-structuur, waarbij een paar dominante bedrijven een aanzienlijk deel van de markt beheersen. Deze machtsconcentratie wordt vaak gedreven door netwerkeffecten, het fenomeen waarbij een product of dienst waardevoller wordt naarmate meer mensen het gebruiken, en schaalvoordelen.

Een sociaal mediaplatform zoals Facebook wordt bijvoorbeeld waardevoller naarmate meer mensen zich aansluiten, waardoor het voor nieuwe toetreders moeilijk wordt om te concurreren. Evenzo profiteren zoekmachines zoals Google van enorme hoeveelheden gebruikersdata, waardoor ze meer gepersonaliseerde diensten kunnen aanbieden, wat op zijn beurt meer gebruikers en adverteerders aantrekt.

In dergelijke markten zijn traditionele mededingingsregels mogelijk niet voldoende om te voorkomen dat dominante bedrijven hun macht verankeren. De DMA introduceert specifieke maatregelen om deze dynamiek aan te pakken, zodat poortwachters hun positie niet kunnen uitbuiten om concurrentie of innovatie te verstikken.

Belangrijke definities binnen de DMA

Een centraal concept in de DMA is de aanduiding van 'poortwachters', grote online platforms die als tussenpersonen fungeren tussen bedrijven en consumenten. Om als poortwachter te worden aangemerkt, moet een bedrijf voldoen aan bepaalde criteria op basis van zijn omvang, gebruikersbestand en marktmacht. De kwantitatieve criteria voor aanduiding omvatten:

• Een jaarlijkse omzet van ten minste € 7,5 miljard, of een marktkapitalisatie van ten minste € 75 miljard.
• Een gebruikersbestand van ten minste 45 miljoen maandelijks actieve gebruikers en 10.000 jaarlijks actieve zakelijke gebruikers in de EU.

Naast deze kwantitatieve criteria moeten bedrijven ook een langdurige, verankerde marktpositie hebben over een periode van drie jaar. Platforms zoals Alphabet, Amazon, Meta en Apple zijn voorbeelden van bedrijven die als poortwachter worden aangewezen onder de DMA.

De DMA bestrijkt een breed scala aan kernplatformdiensten die door poortwachters worden aangeboden, waaronder:

• Besturingssystemen zoals Google Android en Apple iOS.
• Zoekmachines zoals Google Search.
• Sociale netwerken zoals Facebook en TikTok.
• Online advertentiediensten en communicatieplatforms zoals WhatsApp en Messenger.

Deze diensten hebben een enorme marktreikwijdte en genereren grote hoeveelheden gebruikersdata, waardoor ze cruciale doelwitten zijn voor DMA-regelgeving.

Belangrijke verplichtingen onder de DMA

De DMA schetst verschillende verplichtingen waaraan poortwachters moeten voldoen om eerlijke concurrentie te bevorderen en consumenten te beschermen. Deze verplichtingen zijn onderverdeeld in twee categorieën: verboden praktijken (dingen die poortwachters niet mogen doen) en verplichte praktijken (dingen die poortwachters moeten doen).

• Verboden praktijken:
  • Zelfpreferentie: Poortwachters mogen hun eigen producten of diensten niet bevoordelen ten opzichte van die van concurrenten. Amazon mag bijvoorbeeld zijn eigen producten niet voorrang geven in zoekresultaten boven die van externe verkopers.
  • Oneigenlijk gebruik van data: Poortwachters mogen de gegevens die door zakelijke gebruikers op hun platform worden gegenereerd, niet oneerlijk gebruiken om tegen hen te concurreren.
  • Beperken van gebruikerskeuze: Poortwachters mogen geen technische of contractuele beperkingen opleggen die gebruikers belemmeren om over te stappen naar alternatieve diensten.
• Verplichte praktijken:
  • Interoperabiliteit: Poortwachters moeten ervoor zorgen dat hun diensten naadloos samenwerken met software en diensten van derden.
  • Gegevensportabiliteit: Gebruikers moeten hun gegevens eenvoudig kunnen overdragen tussen verschillende diensten.
  • Eerlijke toegang: Poortwachters moeten zakelijke gebruikers eerlijke en niet-discriminerende toegang geven tot hun platforms.

Casestudy: Amazon's vermeende zelfpreferentie

Een van de belangrijkste doelstellingen van de DMA is het beschermen van bedrijven, met name kleine en middelgrote ondernemingen, die afhankelijk zijn van de platforms van poortwachters om consumenten te bereiken. Voor veel handelaren zijn digitale platforms zoals Amazon cruciale verkoopkanalen, maar de machtsongelijkheid kan leiden tot oneerlijke praktijken. De DMA streeft ernaar het speelveld gelijk te maken door ervoor te zorgen dat poortwachters hun dominante positie niet kunnen gebruiken om concurrentie te ondermijnen of kleinere bedrijven uit te buiten.

Een relevant voorbeeld betreft een detailhandelaar die een populair supplement verkocht op Amazon. Het product van de detailhandelaar werd plotseling gedeactiveerd door Amazon, met als reden een etiketteringsschending. Hoewel de acties van Amazon technisch in overeenstemming waren met de EU-regelgeving, beweerde de detailhandelaar dat zij geen voorafgaande kennisgeving of gelegenheid kregen om het probleem op te lossen, ondanks een overeenkomst die dergelijke communicatie zou moeten waarborgen. Deze abrupte deactivering veroorzaakte aanzienlijke financiële verliezen voor de detailhandelaar, wat de verdenking aanwakkerde dat Amazon mogelijk zijn macht had gebruikt om zijn eigen concurrerende producten in de supplementencategorie voorrang te geven.

Onder de DMA zouden bedrijven zoals deze detailhandelaar dergelijke acties kunnen aanvechten, aangezien de wetgeving poortwachters verbiedt zich schuldig te maken aan zelfpreferentie en meer transparantie vereist in hun omgang met handelaren. De DMA zou sterkere waarborgen kunnen bieden voor handelaren, zodat zij eerlijk worden behandeld op platforms die essentieel zijn voor hun bedrijfsvoering.

Conclusie

De Digital Markets Act vertegenwoordigt een mijlpaal in hoe de Europese Unie de digitale economie reguleert. Door proactief verplichtingen op te leggen aan grote digitale platforms, streeft de DMA ernaar anti-competitieve praktijken te voorkomen, consumenten te beschermen en een dynamischere en innovatievere markt te bevorderen.

Naarmate de DMA wordt geïmplementeerd, zullen poortwachters hun praktijken moeten aanpassen om aan de wet te voldoen, terwijl bedrijven en consumenten zullen profiteren van een meer open en eerlijke digitale markt. Voor bedrijven die actief zijn in de digitale ruimte is het van cruciaal belang om op de hoogte te blijven van deze regelgeving, aangezien niet-naleving kan leiden tot zware boetes, reputatieschade en zelfs structurele maatregelen.

De komende jaren zullen bepalend zijn voor hoe effectief de DMA zal zijn in het herstructureren van het concurrentielandschap van de digitale economie.